Hôm bữa
ngồi trò chuyện với mấy bạn sinh viên về du lịch bụi, mình có bảo một trong
những lợi ích của việc đi nhiều là giúp cho mình có cái nhìn cởi mở, bao quát
hơn trước, không mang nặng tính cục bộ địa phương hơn trước. Bữa nay mới đi về,
lại có hứng ngồi kể tiếp.
1/ Mấy
chuyện lẻ tẻ.
Người Việt
mình thường có câu cửa miệng kiểu tự sướng “chỉ có ở Việt Nam” hoặc chỉ trích
“chỉ Việt Nam mới thế”, và báo chí Việt đôi khi cũng hay khai thác các đề tài
tạo ấn tượng Việt Nam có những thứ độc đáo đặc biệt khác người, hoặc là tồi tệ
xấu xí lạ thường. Nhưng mà đi nhiều thì biết là ít có cái nào mà đặc biệt chỉ
riêng Việt Nam mới có
lắm.
Ví dụ vài
chuyện nhỏ thôi.
Truyền
thuyết Lạc Long Quân – Âu Cơ thì chắc là không người Việt Nam nào không biết. Vì
sinh ra đã là dòng dõi Rồng Tiên rồi nên người Việt đã có sẵn máu tự hào trong
người. Nhưng cái đó đâu phải chỉ của riêng Việt Nam. Ngay cạnh bên ta, nước bạn
Campuchia cũng có một sự tích y hệt. Tương truyền rằng dân tộc Khơ me ngày nay
vốn được hình thành từ hai nhóm người, những người trên núi là hậu duệ của chim
thần Garuda, còn những người dưới nước là cháu chắt của rắn thần Naga. Người
trên núi xuống, người dưới nước lên, tụ hội họp mặt thành giống nòi Khơ me bây
giờ. Truyền thuyết này với chuyện con Rồng cháu Tiên giống nhau đến mức khó tin,
mà cũng thật khó có cơ sở nào để nói là bên nào quay cóp bên
nào.
Chuyển sang
dzụ khác, mấy tờ báo mạng trong nước thỉnh thoảng hay giựt tít: “Những món ăn
Việt Nam khiến người nước ngoài sợ hãi”, trong đó có món hột vịt lộn và tiết
canh. Xời, làm như chỉ có Việt Nam là có món đó không bằng. Hột vịt lộn là thức
ăn đường phố cực kỳ phổ biến ở Philippines, Lào và Trung Quốc. Và thứ máu sống
như tiết canh không chỉ có ở Việt Nam mà còn là một món ăn được ưa chuộng ở miền
trung Thái.
Rồi tết
nhất đến, khách Tây tới nhà thường được gia chủ Việt Nam mời thử món hạt dưa.
Tưởng là một món độc đáo kỳ quái lắm hen, nhưng du khách đó mà đã một lần đặt
chân đến Tung Của rồi thì mới biết là món này được bán đầy đường tại Hồng Kông,
Trung Quốc.
Chưa hết,
còn chuyện cái xe kéo tay vốn rất phổ biến ở Việt Nam hồi đầu thế kỷ 20, trong
quyển Tuấn, chàng trai nước Việt có nguyên hẳn một chương để phê phán nó. Sách
kể rằng có quan Sứ người Pháp được người ta tặng cho một chiếc xe kéo, lại cho
hẳn một anh lính lệ theo hầu, quan cười ngặt nghẽo mà rằng: ở Pháp nếu dân chúng
thấy một người ngồi trên xe cho người khác kéo đi thì họ sẽ cho rằng cả hai
người đó đều điên hết thảy. Tác giả còn mượn lời quan Sứ Pháp đó để phê phán
người An Nam dã man, cho con người kéo xe không khác gì xúc vật, lại đả kích
thói trưởng giả học làm sang và ưa đè đầu cỡi cổ người khác của người Việt. Có
lẽ ông quan Sứ người Pháp giả tưởng này và tác giả Nguyễn Vỹ của sách đã chưa
từng đi đến Nhật, bởi vậy nên không biết xe kéo tay chính ra là phát minh của
người Nhật. Tại Nhật Bản đến bây giờ người ta vẫn còn dùng xe kéo để phục vụ
khách du lịch như một trong những thú vui tao nhã chẳng có gì đáng
trách.
Nhắc đến
tết, lại nhớ chuyện mấy bạn nước ngoài kể chuyện ngán nhất là cứ đến tết lại bị
báo chí bạn bè người Việt lôi ra phỏng vấn hỏi han: “Bạn thấy Việt Nam có đẹp
không? Bạn thấy người Việt Nam thế nào? Bạn thấy tết ở Việt Nam có vui không?”.
Ừ thì Việt Nam đẹp, cũng như Philippines, Indo hay Malaysia. Ừ thì người Việt
Nam thân thiện dễ mến, cũng như hầu hết các dân tộc khác trên toàn cầu. Ừ thì
tết ở Việt Nam cũng vui, ngang ngửa như Songkran ở Thái Lan hay lễ hội té nước ở
Lào. Đẹp bình thường, tốt bình thường, thế thôi, chẳng phải là cái gì ghê gớm.
Trừ phi là Việt Nam từ một nước đang phát triển tự nhiên biến thành cường quốc
vượt mặt cả Anh Mỹ chỉ trong một năm, hay là cả dân tộc Việt Nam đột nhiên
chuyển lên sao Hỏa sống hết thảy, thì người ta có cái để nói. Chứ còn hiện tại
thì, cũng bình thường thôi, chả ai hơi đâu hễ tí là để ý Việt Nam thế này Việt
Nam thế nọ để năm hết tết đến kể lại cho người Việt
nghe.
Vài ví dụ
nhỏ để nói rằng Việt Nam chẳng có gì là đặc biệt, hổng phải “ta là một, là
riêng, là duy nhất”. Càng đi, càng tiếp xúc với nhiều người khác nhau, đến các
quốc gia và tiếp xúc những dân tộc khác nhau, mới nhận ra chỗ đứng thực sự của
mình. Chúng ta chỉ là một đất nước nhỏ trong hơn hai trăm quốc gia và vùng lãnh
thổ trên trái đất, người Việt thì cũng là con người. Tuy chúng ta có những ưu và
nhược điểm này khác, nhưng nhìn chung mà nói thì Việt Nam chẳng có gì quá khác
biệt so với các quốc gia và dân tộc khác trên thế giới. Việt Nam không phải là
cái rốn của vũ trụ, không phải là trung tâm của sự chú ý trên thế giới, nên cũng
đừng có tâm lý hễ Việt Nam thì tốt là phải cực tốt, mà xấu cũng phải là thậm xấu
thì mới chịu. William Hazlitt có câu: “A wise traveler never despises his own
country” – Một nhà lữ hành từng trải không bao giờ khinh bỉ đất nước của anh ta.
Nhưng một người lữ hành đích thực cũng chẳng bao giờ tự hào mù quáng về dân tộc
mình. Tự hào dân tộc hay tự ti dân tộc quá đáng đều dẫn đến tiêu
cực.
2/ Góc tối
của dân lữ hành.
Dân mình
thường có thói hễ gặp dân Tây là dòm dòm, ngó ngó và rất là thân thiện với người
nước ngoài. Đó có thể được xem là biểu hiện của tâm lý sính ngoại, nhưng cũng
không phải là của riêng người Việt. Quanh châu Á hiện tại, đi đâu cũng thấy
người ta chạy theo phương Tây, thần tượng văn hóa phương Tây. Họ thường hiếu
khách với người nước ngoài, đặc biệt là dân da trắng, và có quan điểm rằng người
Tây nào cũng hay, cũng lạ, cũng khác biệt hay ho. Nhưng điều đó khiến người ta
quên đi sự thật rằng có không ít thằng Tây bênh hoạn, chẳng thiếu gì những kẻ da
trắng không ra gì. Có nhiều đứa không kiếm được việc làm tử tế ở quê hương,
chẳng làm nên công trạng gì, nên chạy qua sống vất vơ vất vưởng ở châu Á, chỉ
cần da trắng và biết nói tiếng Anh là đủ kiếm tiền rồi, sống thoải mái và hưởng
thụ với mức sống rẻ mạt tại những nước như Việt Nam, cả đời lang thang từ nơi
này sang nơi nọ, chẳng làm được gì có ích cho
đời.
Ngay cả dân
lữ hành cũng vậy, dạo gần đây phong trào đi bụi nổi lên như trào lưu, hễ xưng
mình là “phượt tử”, là “traveler” là người đối diện liền tròn mắt “wow, cool” và
nhìn mình bằng con mắt than phục. Nhưng mấy ai biết được dân đi bụi đâu phải ai
cũng tử tế, ai cũng du lịch có trách nhiệm và tích cực. Khối gì những người kéo
nhau đi cho có hội có thuyền, học thì ít mà nhậu thì nhiều. Cũng không ít người
đi bụi sống cuộc đời phong lưu phóng đãng, phịch phượt bừa bãi, sống không mục
đích chẳng chí hướng, tháng ngày rong chơi phí hoài tuổi
trẻ.
Vậy nên,
càng đi, càng thấy nhiều, càng biết nhiều. Biết rằng ta không thể dễ dàng phán
xét một người nào đó chỉ dựa vào màu da, tôn giáo, hay bề ngoài của họ. Biết
rằng thế giới vô cùng và con người thì đa dạng. Không phải hễ cứ Tây là văn minh
lịch sự, hễ Ấn là cao to đen hôi và thích hiếp dâm, không phải dân lữ hành nào
cũng cool, cũng tử tế. Ở đâu cũng có người này người khác, cũng có cái tốt cái
xấu. Cũng như không phải ai có bằng tiến sĩ cũng là người có văn hóa, không phải
người làm nghề này thì tính cách phải thế nọ, không phải cứ có cái nhãn mác này
là tính chất sẽ tương đương. Bởi vậy mình ít nói với người mới quen những thông
tin cá nhân như xuất thân gia đình, công việc nghề nghiệp, tuổi tác, tình trạng
hôn nhân, chỉ vì mình không muốn bị chỉ mặt đặt tên thông qua những cái
nhãn.
3/ Tiếng
Anh của các
nước.
Mấy bạn nhỏ
có nói với mình: Em cũng muốn đi du lịch nước ngoài nhưng mà tiếng Anh của em dở
quá. Ủa, vậy bạn tưởng tiếng Anh của dân các nước xung quanh hoàn hảo lắm hẻ?
Chỉ có dân các xứ như Anh, Mỹ, Úc, New Zealand, Canada là có tiếng Anh là tiếng
mẹ đẻ thôi. Còn các nước còn lại, thì tiếng Anh đối với họ cũng chỉ là ngoại ngữ
giống mình. Đặc biệt là các nước Á Châu với đa số ngôn ngữ là tượng hình, thì họ
học tiếng Anh còn nhọc nhằn hơn người Việt
nữa.
Tiếp xúc
với bạn bè các nước quanh, mình thấy mỗi nước đều có hạn chế trong phát âm tiếng
Anh của họ, tùy vào mỗi ngôn ngữ mà có những hạn chế nhất định. Nếu như người
Việt mình thường quên phụ âm cuối khi nói tiếng Anh, kiểu như “This is my house”
thì thành “Đít i mai hao”, hoặc thêm phụ âm từa lưa tà la, sờ lung tung sờ lộn
xộn “Đít sờ i sờ mai sờ hao sờ”, thì các nước bạn ta mỗi nơi sai một
kiểu.
Người Thái
nói chữ r thành chữ l: “Solly, there is no loom for tomollow” (Sorry, there is
no room for tomorrow). “It is a zoo, am I lai” (am I
right).
Người Hoa
thường nhầm v với w hoặc qu: “It’s a prai quit company”
(private).
Người Hàn
Quốc cũng không nói chữ v, thay vì Việt Nam thì gọi là Bê thư
Nam.
Người Nhật
hay lộn chữ l thành chữ r: “I really rike Vietnam”, may mà chưa có anh Nhật nào
tỏ tình với mình bằng câu: “Ai rớp du” (I love
you).
Người Ấn
Độ, người Pakistan, Bangladesh thì nói tiếng Anh nghe như bắn súng liên thanh,
nghe xong phải hỏi lại anh nói gì thế anh. Tiếng Anh của Ấn mới nghe lần đầu thì
khó mà hiểu hết được, “love” biến thành “lô v”, những chữ có âm l phía sau như
“will” thì dường như l muốn ly khai khỏi
will.
Châu Âu
cũng không ngoại lệ.
Dân Pháp hay
nhầm chữ "h" do đó là âm câm trong tiếng Pháp, cái nào có "h" thì đọc thành
không có còn cái không có thì lại bỏ vào, nghe vừa khó hiểu vừa buồn cười: "I
want to heat hegg" (I want to eat egg), "Ave you ad dinner?" (Have you had
dinner).
Mấy bạn Tây
Ban Nha thì nói âm "tr" giống như người dân tộc miền núi Việt Nam vậy đó, tờ
rưng, tờ rang, tách chữ t ra khỏi chữ r. Nên là "tram" thành "tờ ram", "truck"
thành "tờ ruck", còn "trumpet" thành "tờ rum pet".
Mấy bạn nước
khác chưa để ý nên chưa biết. Chừng nào biết bổ sung tiếp.
Dĩ nhiên là
không phải tất cả mọi người thuộc các dân tộc trên thì sẽ bị những lỗi đó, cũng
như người Việt rất nhiều người không "sờ nhầm". Nhưng kể vui vậy để nói không
phải ai cũng nói tiếng Anh chuẩn. Mà cũng không ai trông đợi mình phải phát âm
cực chuẩn. Dù gì thì tiếng Anh cũng chỉ là ngôn ngữ, chỉ là một phương tiện để
giao tiếp. Đừng để nó biến thành một vấn đề cản trở ta bước ra thế giới. Mà càng
yếu tiếng Anh, thì càng phải đi nhiều, nói nhiều, thì tiếng Anh của mình mới khá
hơn được chứ. Bắt đầu thì cứ nói sao cho người ta hiểu là được rồi. Cứ vô tư đi,
vô tư nói.
Tới luôn đi
sợ gì.
